Michael Curtis
Niektóre muzułmańskie sądy szariackie wywierają naciski, żeby ich decyzje miały moc prawną w ustawodawstwie krajowym. W odróżnieniu od nich, sądy rabinackie nie wywierają podobnej presji.
Podstawową zasadą w państwach demokratycznych jest równość wobec prawa, jednakowa dla wszystkich obywateli i starania o utrzymanie rozdziału państwa od kościoła. Szariat jest jednak wykorzystywany do usprawiedliwiania pogwałcenia lub lekceważenia krajowych praw świeckich.
Arcybiskup Canterbury Rowan Williams swoją mową w lutym 2008 rozpoczął kontrowersyjną dyskusję dotyczącą obecności i miejsca praw i sądów religijnych w Wielkiej Brytanii. Jego prowokacyjne przesłanki zakładały, że wprowadzenie części islamskiego prawa szariatu do systemu brytyjskiego pomoże utrzymać spójność społeczną. Arcybiskup postulował, by Wielka Brytania poszukała „konstruktywnego porozumienia” z niektórymi aspektami prawa muzułmańskiego, tak jak uczyniła to wcześniej z pewnymi aspektami innych praw religijnych.
Arcybiskup wspomniał tu żydowskie sądy rabinackie. Jednakże w swej powierzchownej analizie nie wyraził się precyzyjnie, najwyraźniej porównując prawa i sądy szariackie, których podstawami są w Koran, sunna, kiyas i iijma, do ortodoksyjnych żydowskich sądów rabinackich i żydowskich zbiorów przepisów ( Halacha) wywodzących się z Biblii, pouczeń, praw ustnych i objaśnień rabinicznych z Talmudu i Miszny (dzieło stanowiące zbiór nauk prawnych judaizmu, przez setki lat przekazywanych ustnie – red.). Duchowny z Canterbury nie przeprowadził rozróżnienia pomiędzy istotą tych dwóch zbiorów praw i sądów, ani roszczeń wysuwanych wobec państwa przez ich własną jurysdykcję.
W Stanach Zjednoczonych kwestie poruszane przez arcybiskupa (prymasa całej Anglii i zwierzchnika światowej Wspólnoty Anglikańskiej, również tej w USA – red). są niezwykle istotne dla pojęcia rozdziału państwa od kościoła. Ta idea sformułowana została przez Thomasa Jeffersona w liście z 1 stycznia 1820 roku, a także w pierwszej poprawce do konstytucji USA, The Establishment Clause (oświadczenie rozpoczynające pierwszą poprawkę, które brzmi: „Kongres nie może stanowić ustaw wprowadzających religię, lub zabraniających swobodnego praktykowania religii” – red.) czy w samej konstytucji.
Pierwszą z tych kwestii jest rola i rządy prawa w zróżnicowanym etnicznie, kulturalnie i religijnie. współczesnym wielorasowym społeczeństwie, w którym przenikają się tożsamości jednostek. Kolejną kwestią jest to, czy wyznawcy religii mają możliwość, czy powinność, uniezależniania się od państwowych postanowień sądowych, jeśli ich religia ma wobec tych postanowień odmienne zdanie. Te ogólne kwestie mają obecnie istotne znaczenie we wszystkich społeczeństwach demokratycznych.
W Wielkiej Brytanii i Kanadzie niektóre muzułmańskie sądy szariackie wywierały naciski, by ich decyzje miały moc prawną w sądach państwowych. Natomiast w Stanach Zjednoczonych, choć stosunki między decyzjami sądów rabinackich a świeckim systemem sądowym wciąż się rozwijają i bywają skomplikowane, podobne wywieranie nacisków na świecki system sądowy ze strony sądów rabinackich nigdy nie miało miejsca. W odróżnieniu od roszczeń sądów szariackich, decyzje żydowskich sądów rabinackich ograniczają się do bardzo niewielkiej liczby żydów, którzy się do takich sądów udają, nie zaś do całej ludności żydowskiej.
Obie strony, które udają się do sądu rabinackiego, są tam z własnej woli i obie muszą zaakceptować wyrok, aby był on prawnie wiążący. Sądy rabinackie nie mają żadnej siły nacisku wobec społeczności żydowskiej jako całości, podczas gdy szariat jest narzucony całej populacji muzułmańskiej. Ponadto prawo szariackie wydaje się nieugięte w porównaniu z rabinackim, które ciągle się zmienia. Różne odmiany judaizmu, ortodoksyjna i nieortodoksyjna, mają swe własne władze rabiniczne, dlatego też wydają pluralistyczne, czasem odmienne interpretacje Halachy. Wyroki wspólnot żydowskich i orzeczenia sporów według Halachy sięgają czasów biblijnych i do dzisiaj działają w wielu krajach europejskich czy w Stanach Zjednoczonych. Sąd rabinacki, który spełnia tą funkcję, nazywa się bejt din. Takie sądy żydowskie, wykorzystywane dobrowolnie przez żydów do rozstrzygania sporów, funkcjonują w Wielkiej Brytanii od ponad dwóch wieków jako zespoły sędziów polubownych, arbitrażowych.
W skład bejt din wchodzi trzech sędziów, zazwyczaj rabinów, którzy orzekają o sprawach na podstawie prawa żydowskiego. Funkcjonowanie tych sądów skupiało się przez długi czas na sprawach rozwodowych i handlowych. Bejt din zajmuje się również sprawami gmin żydowskich, takimi jak poświadczanie koszerności dla branży restauracyjnej i cateringowej, decydowanie o kwestiach etycznych w medycynie w odniesieniu do żydowskich pacjentów, wydawanie werdyktów w przypadku naruszenia umów handlowych czy najmu. Sądy te orzekają także, kto jest żydem, decydują też o legalności konwersji religijnych.
Jeśli dany spór ma związek z umową zgodną z prawem brytyjskim, to sąd bejt din, przynajmniej w Wielkiej Brytanii, może włączyć niektóre reguły prawa świeckiego do prawa żydowskiego. Strony wykorzystują procedury arbitrażowe nie tylko z przyczyn religijnych, ale również dlatego, że proces ten jest szybszy i tańszy od sporu sądowego. Decyzje bejt din nie kwestionują prawa państwowego, lecz są podporządkowane krajowemu (samorządowemu i państwowemu) wymiarowi sprawiedliwości.
Czy sądy islamskie i trybunały szariackie moga być zgodnie z prawem porównywane do żydowskich sądów rabinackich? Jedyne podobieństwo polega na tym, że oba opierają się na wierze i stosują prawo religijne, szariat oparte na islamie, a bejt din na prawie żydowskim uzupełnianym przez Torę i Talmud. Jednakże liczne, oczywiste różnice, są bez porównania bardziej istotne niż to jedyne podobieństwo. Prawo żydowskie, choć jest prawem żydów, nie determinuje ich życia politycznego, ani nie zabiega o włączenie go do państwowego prawa świeckiego. W istocie interpretacje Halachy rozstrzygane dyskusją i głosowaniem różnią się w poszczególnych bejt dinach.
Ben din zajmuje się jedynie sprawami cywilnymi. Ponadto w jego procedurach w większości, jeśli nie zupełnie, stosowana jest zasada równości płci, w przeciwieństwie do patriarchalnego charakteru sądów szariackich, które dyskryminują kobiety i stawiają je na podrzędnej pozycji.
Podstawowym założeniem w państwach demokratycznych jest to, że równość wobec prawa musi dotyczyć wszystkich obywateli. Sądy rabinackie nie szukają tu konfliktu z prawem państwowym. Natomiast znane są przykłady, gdy używa się szariatu, odwołując się do zasad religijnych w celu usprawiedliwienia naruszenia lub państwowego prawa cywilnego w kwestiach wielożeństwa.
Pisarki feministyczne, na przykład Susan Okin, zwracały uwagę, bez konkretnych aluzji do islamu, że wartości niektórych kultur i religii kłócą się z normami równości płci popieranymi w tolerancyjnych państwach demokratycznych, nawet jeśli kraje demokratyczne czasami łamią w praktyce te normy. Szariat, ale nie Halacha, ilustruje główny problem wielokulturowości w państwach demokratycznych, którym jest napięcie między koniecznością zapewnienia równych praw i poszanowania godności kobiet, a koniecznością pozwolenia grupom, takim jak muzułmanie, na rządzenie się [wewnątrz społeczności] według własnej kultury.
W Wielkiej Brytanii bejt din, jako trybunał arbitrażowy,jest ograniczony prawem procedur świeckich; nie jest też uznawany za substytut sądów. Postępowania arbitrażowe funkcjonują w ramach świeckiego prawa, a nie poza nim.
W wielu krajach bejt din nie zajmuje sie prawem karnym, lecz przede wszystkim prawem cywilnym: małżeństwami, rozwodami, pieczą nad dzieckiem i majątkiem rodzinnym. W skomplikowanych przypadkach ława bejn din składa się z dajanów (sedziów arbitrażowych), którzy są autorytetami prawa żydowskiego. Odmiennie niż w sądach szariackich, w skład tych zespołów wchodzą czasami kobiety.
Najbardziej powszechną funkcją bejt dinów jest jurysdykcja w procedurach rozwodowych. Niektórzy Żydzi uważają, że muszą uzyskać żydowski rozwód religijny, Get (w judaizmie list rozwodowy, niezbędny do rozwiązania małżeństwa – red.), obok rozwodu świeckiego. Prawdą jest, że Get, przyznany i napisany przez skrybę jest przedstawiony przez męża żonie i niektórzy mężowie przetrzymują żony jak zakładniczki, by uzyskać od nich ten dokument, zazwyczaj jednak obie strony muszą się zgodzić, by rozwód doszedł do skutku. W rzeczywistości decyzja podejmowana jest przez zainteresowane pary, nie przez bejt din. Ponadto strony muszą również uzyskać rozwód świecki, by zmienić swój stan cywilny. Aspekty listu rozwodowego Get są nieco skomplikowane i kontrowersyjne. Bejt din odmawia kobietom prawa do tego listu, jeśli mąż nie zgadza się na rozwód, ale nie na odwrót. Judaizm reformowany, przynajmniej w Wielkiej Brytanii, próbuje złagodzić ten problem przyznając kobietom rozwód religijny bez zgody męża, uważając, że nieetyczne prawo nie może być prawem żydowskim.
Natura wzajemnych relacji miedzy bejt din a sądami świeckimi czasami się zmienia. Sądy świeckie mogą zostać poproszone o zatwierdzenie lub sprzeciw wobec decyzji opartych na prawie Halacha; w ten sposób sądy świeckie otrzymują ograniczoną funkcję apelacyjną nad sądami rabinackimi. Mimo tego, odmiennie niż sądy szariackie, bejt din nigdy nie sugerował, żeby jego decyzje zostały włączone do prawa świeckiego.(p)
Tłumaczenie: Z. Myszkowski
http://www.stonegateinstitute.org/2927/sharia-law-secular-law-rabbinical-courts
Michael Curtis
Udostępnij na
